تابناک فارس به نقل از ایسنا: حالا سالهاست که محرم میآید و جای خالی مادر بزرگ آن گوشه بالای خانه، پارچهای مشکی روی پشتی تکیه داده شده به دیوار میاندازیم و شمعی روشن میکنیم و به یادش باز تربت امام حسین(ع) به دهان میگذاریم و دعا میکنیم که خداوند عمری بدهد تا سال آینده هم باشیم و خادمی عزاداران اباعبدالله را عهده دار شویم.
سالهاست که مادر بزرگ نیست اما آداب عزاداری که او به ما یاد داد، همچنان با ما هست، هنوز هم لباسهای عزای امام حسین(ع) در بقچهای میماند و تنها محرم به تن میشود؛ لباسهایی که به نیت عزای او خریداری شده است...
آداب و رسوم ملی و مذهبی ریشه درخت اصالت مردم هر سرزمینی به شمار میروند، آئینهایی که هر کدام پیشینهای در گذشته تاریخ این مردمان دارد و هنوز هم در جای جای این ملک، ردی از آنها هست؛ خصوصا آدابی که هر محرم، تکرار میشود، اگرچه گاهی برخی وصلهای ناجور از خرافات و بدعتها را به آن کوک زدهاند اما این وصلهها بر تن آئینهای زیبا و ماندگار و ریشهدار محرم نمیماند.
استان فارس هم مانند دیگر نقاط این سرزمین، محرم و ایام عزاداری سید و سالار شهیدان، حضرت اباعبدالله(ع) را با آئینهایی پاس داشته و میدارد؛ آداب و رسومی که هر یک عمق باوری را میرساند و نمود عشقی ماندگار است.
آئینهای محرمی فارس
استان فارس از کانونهای مهم آئینهای فرهنگی است که با حفظ عناصر اعتقادی و مذهبی مردم، طی سالیان متمادی جلوهگر مراسمهای باشکوهی در ایام محرم بوده است .
مردم شهرستانهای فارس هر ساله با آغاز ایام سوگواری سیدالشهدا با برپا کردن خیمهها و آذینبندی هیئتها، سیاه بندی تکیهگاهها، مساجد و حسینیهها و نصب پرچمهای عزا بر در منازل، به استقبال از این ایام میروند .
مردم این دیار در این ایام با حضور در محلهای عزاداری و تشکیل مجالس نوحهسرایی و سینه زنی به ابراز ارادت خود به سید و سالار شهیدان میپردازند .
سبک خاص برگزاری برخی از آیینهای سنتی که مردم فارس در این ایام برگزار میکنند از قدمت زیادی برخوردارند که حتی نام تعدادی از آنها در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده است .
چارچوگردانی و چک چکو در استهبان، عم کبار و تعزیه در خرم بید، آئین خیمه های برافراشته در زرقان، تعزیه در صحرارود فسا، عاشورا در روستای دوان کازرون، تعزیه در زرقان و مرودشت از آیین هایی است که در فهرست آثار معنوی کشور به عنوان آثار ناملموس به ثبت رسیدهاند .
چک چکو؛ ضرب سمان اسبان
آیینهای چک چکو و چارچو گردانی از دیگر آیینهای مردم فارس است که آن را مردم استهبان برگزار میکنند .
امامزاده پیر مراد (ع) محل تجمع عزاداران حسینی این شهرستان است و آیین چک چکو که نشانه چکاچک شمشیر اشقیا و ضرب سم اسبان است در عصر عاشورا اجرا میشود .
این آیین هر چند قدمتی ۲۰۰ ساله دارد اما هر سال با شور و حرارتی خاص توسط نوجوانان، جوانان و بزرگسالان محلهها با تجمع در میدان اصلی شهر برگزار میکنند .
چک چکو علاوه بر ثبت ملی در فهرست میراث معنوی یونسکو نیز ثبت شده است .
در این آیین که شکلی نمادین از اتفاقاتی است که در عصر عاشورا برای امام حسین (ع) و یاران باوفایشان رخ داد، عزاداران به صورت دایره حلقه میزنند و در دستانشان ۲ قطعه چوب میگیرند و با نوحه خوان همنوایی میکنند و قطعات در دست را به هم میزنند، صدایی که از این حرکت به گوش میرسد نمادی از صدای سم اسبان و برخورد شمشیر اشقیا در عصر عاشوراست .
بر اساس روایت مورخان، پس از شهادت امام حسین (ع) لشکریان یزید به دستور شمر لعین با اسبهایشان بر جنازه شهدای کربلا تاختند و آیین چک چکو، واکنش به سم کوبی اسبان اشقیا بر بدنهای مطهر اولیاست .
چارچو؛ اتاقکی چوبی
آیین سنتی چارچو گردانی شب عاشورا نیز در حسینیه محله اَهر استهبان برگزار میشود .
چارچو از اتاقکی چوبی باکف مستطیلی تشکیل و بدنه آن از شیشه پوشیده شده است.در این مراسم از ابتدای شب دستههای عزادار، زنجیرزن و سینه زن به حسینیه محل چارچو گردانی میروند .
معمولا این عزاداریها با سینه زنی گرد آغاز میشود و پس از آن گروهی از جوانان در حالی که بر سر میزنند، این نوحه را تکرار میکنند ، پس از آن ۱۶ نفر از جوانان چهار طرف چارچو را بلند میکنند و وسط میدان میچرخانند .
پس از سه بار چرخش، چارچو را به جای خود در ساختمان حسینیه منتقل میکنند و تا سال دیگر در همان جا باقی میماند .
محله بالا و پایین دوان
اهالی روستای دوان کازرون نیز هر سال به یاد عاشورای حسینی مراسم ویژهای به جا میآورند که قابل توجه است؛آنها تمام کوچهها را غبارروبی و محلهای عزاداری را سیاهپوش میکنند .
در دوان دو محله وجود دارد که محله پایین و بالا نامیده میشود.سینهزنی از شب هفتم شروع میشود و گروه سنج و دمامزن در محل تجمع شروع به نواختن سنج و دمام میکنند، پس از آن، مردم محله پایین در میدان کنار بقعه شاه سلیمان و مردم محله بالا در میدان کنار مسجد جامع دوان جمع میشوند .
محل تجمع عزاداران، میدانی است که وسط آن را سه دایره متحدالمرکز به فاصله چند متر تشکیل میدهد.دایره کوچکتر که در مرکز قرار گرفته محل سینهزنی کودکان، دایره دوم محل سینهزنی جوانان و دایره سوم که بزرگتر است به بزرگان و ریشسفیدان اختصاص دارد.در این مراسم یک نفر تک خوان اشعار مداحی است و بقیه به او جواب می دهند .
تعزیه صحرا رود فسا
از دیگر مراسمهای عزاداری ثبت شده در فهرست ملی کشور میتوان به اجرای یکی از بزرگترین تعزیههای کشور در صحرا رود شهرستان فسا اشاره کرد .
این نمایش از میراثهای سترگ فرهنگ ایرانی است و بسیاری مناطق فارس از جمله لامرد، فسا، زرقان و شیراز شاهد اجرای تعزیههای بزرگ در سالیان طولانی بوده است.برخی قدمت مجالس شبیه خوانی در شهرستان فسا را با توجه به آثار باقی مانده، به بیش از ۷۰۰ سال تخمین زدهاند .
ساز نوازی عزا در کازرون
کازرون از دیگر شهرستانهای شناخته شده فارس است که مراسم عزاداری در آن به سالیان دور باز میگردد که علاوه بر پخت نذریهایی مانند دمپخت و خورشت قیمه مخصوص مراسم و سازنوازی عزا را نیز دارد .
در این مراسم ساز نوازان با استفاده از سازهای مخصوص خود از بعد از ظهر تا زمان اذان مغرب در کوچهها و خیابانهای شهر حرکت میکنند و ساز عزاداری مینوازند .
عمه کبار در خرمبید
مراسم «عباس خواهی» در زبان محلی «عمه کبار» نام دارد که در شهرستان خرمبید بیش از ۱۵۰ سال قدمت دارد. یکی از باشکوه ترین مراسم در شمال استان فارس است و بیش از ۱۵۰ سال قدمت دارد .
واژه عمه کبار که در واقع «عمه کو یار» است بنا بر اعتقاد عوام، خطاب به حضرت زینب (س) و منظور از یار ، یار حضرت امام حسین(ع) یعنی حضرت ابوالفضل العباس(ع) است .
در این مراسم علم هایی از مناطق مختلف شهرستان به مسجد جامع شهر آورده میشود و عزاداران اشعار خود را میخوانند و یک نفر در وسط ایستاده و چند نفر دور علم حلقه میزنند و با حرکاتی خاص و خواندن اشعار مذهبی، به صورت گروهی دور علم میچرخند .
بیرق عزا در زرقان
در زرقان، برافراشتن بیرق و چادرهای عزا، آیینی است که با سابقه چند صد ساله در فهرست ملی ثبت شده است. ۲۷ ذیالحجه مردم در حسینیه این شهر با برافراشتن چادرهای بزرگ به پیشواز محرم میروند .
سينه زني قطاري مردم شيراز
در شيراز نیز نوعي سينهزني خاص شيرازيها وجود دارد به نام "قطاري"، اين نوع عزاداري به صورت دسته جمعي اجرا ميشود و مسير حركت عزاداران دايرهاي حلزوني و پيچ در پيچ است.
اين نوع عزاداري اينك در ماه محرم در چند مسجد و حسينيه شيراز همچنان برگزار ميشود. اين سينهزني به شكل حلزوني اجرا ميشود، يعني ابتدا عزاداران ميايستند، دو گام برميدارند و بر سينه ميزنند و ميگويند حَسيِن كه البته همان حسين است پس از آن در نيمه سينهزني نفرات اول به نفرات آخر ميرسند و چون به شكل حلزوني حركت ميكنند به راس كه رسيد سينهزني تمام ميشود و اين نوع سينهزني اكنون در مسجد بغدادي در سردزك شيراز برگزار ميشود .
سينه زني سنتي لارستانیها
از جمله آيينهاي سنتي و ديرين كه ريشه در فرهنگ و تاريخ و تمدن جنوب فارس دارد، عزاداري سنتي و سينه زني مردم لارستان است، اين آيين كه با زمزمه نوحههاي جانسوز همراه است هر سال در حسينيهها و تكاياي اين ديار كهن به شكل آييني برگزار ميشود .
عزاداري محرم در لارستان غالبا در مناطق مختلف بنابر ويژگي هاي اقليمي فرهنگي و يا اقتضائات جغرافيايي، متكثر و متنوع ميشود. در بعضي مناطق دستههاي سينه زني ايستا و بي حركت و در بعضي ديگر متحرك و در راه است، بعضي جاها ريتم ضربه به سينه، تخت است و بعضي جاها رقصان و مواج، در شهر لار كه سينه زنياش به عنوان نمونه كلي سينه زني سنتي لارستان شناخته ميشود قريب به ده محله در قالب دو دسته جداگانه در مسيري مشخص حركت و در يك مكان مشخص مراسم ختم را برگزار میكنند .
علاوه بر آيينهاي ياد شده تقريبا در همه شهرها و روستاهاي استان فارس آيينهايي برگزار ميشود كه در نوع خود كم نظير است، همه اين آيينها ريشه در فرهنگ ارادت و دوستي با اهلبيت دارد، از فسا، داراب، نيريز، زرين دشت در شرق فارس تا سپيدان، ممسني، رستم، كازرون، در غرب و لار، لامرد، مهر، خنج، گراش و جهرم در جنوب همه داراي فرهنگهاي مختلف و در عين حال متحد در برگزاري آيينهاي عاشورايي است .
اقليد، بوانات، خرم بيد و پاسارگاد در شمال شيراز، مرودشت، سروستان، كوار، خرامه، فيروز آباد در نقاط مركزي استان فارس و فراشبند و قير و كارزين در جنوب غربي اين استان همگي داراي آيينهاي خاص در ماه محرم هستند .
در مطالعات آيينهاي شيعي، بر دو وجه اهميت اعتقادي آنها و ديگري اهميت تاريخي آنها براي اجتماعات شيعي تاكيد ميشود، آيينهاي عاشورايي و عزاداريهاي محرم در راستاي تعظيم شعائر ديني و در جهت تقويت بعد تاريخي و جنبه اعتقادي است كه در هر شهر و روستا به نوعي جلوه گر ميشود.