قیمت خود را ندانی ابلهیست

مالک رضایی

دنیای مجازی امروز، چنان اذهان و عقول بشری را در‌گیر خود ساخته است که گویی به‌سان سخن حافظ، عالمی دیگر بباید ساخت وز نو آدمی. پدر با فرزند، فرزند با مادر ساعتی با هم زیر یک سقف به گفتگو نمی نشینند اما ساعتهایی از شبانه روز گرم گفتگو با دنیای دور و نزدیکند. مسائل زیادی در این جابجایی مفاهیم مطرح است که طرح همه جانبه آن فرصت و فراغی فراتر از این یادداشت می طلبد.

وایبر، تلگرام، توییتر، واتس‌آپ، اینستا‌گرام و اپلیکیشن‌هایی از این دست که افول و فروغشان، سریع‌تر از قابلیت‌های یادگیری ما در استفاده صحیح از آن‌ها صورت می‌گیرد، پیام‌های مهمی برای ما در بردارند. آن‌ها مرتبا جایشان را به تکنولوژی‌های برتر و کارآمدتر از خود دراین عرصه می‌دهند تا بیش از پیش دورها را به هم نزدیک و نزدیکها را از هم دور سازند. بی شک و گمان جابجایی یک تمدن با تمدنی دیگر و به صورت همه جانبه در راه است و به‌قول مولانا:

هر نَفَس نو می‌شود، دنیا        و ما، بی‌خبر از نو شدن اندر بقا

در این نو شدن هر روز جهان، حقیقتا باید این دستاورد بشری را در عرصه خبر و اطلاع‌رسانی، تحولی مثبت دانست، اما از برخی تاثیرات منفی آن نیز، نباید غافل بود ...

آنکه گوید جمله حق است، احمقی‌ست       وآنکه گوید جمله باطل او شقی ست

خیلی از گفتمان‌هایمان در عرصه سیاست ، اقتصاد ،فرهنگ و ... که باید بهره‌ای از عقلانیت، درایت، برنامه و راهکار داشته باشند فدای رنگارنگی این دستاوردهای فوق مدرن گشته و به‌قدری درحال آب رفتن و کوچک شدن است که در اندازه صفحات تلفن‌های هوشمندمان جا گیرد. دریغ از برنامه‌ای، دریغ از عملکردی!

چنان به باز تولید و مصرف مطالب فست فودی و کپی پیستی عادت کرده ایم که تا اثرات سرطانی این روش، مفاهیم کلان وحائز اهمیت سیاسی ،اقتصادی و اجتماعی ما را به نیستی و نابودی نکشاند، ول کنمان نیست.

کاندیدایی که می خواهد سکان حساسترین مکان تصمیم گیری کشور را در راس امور بدست گیرد، به جای ارائه برنامه منطقی و همه جانبه، کلیپ عوامفریبانۀ تلگرامی پخش می کند و هوادارانشان هم ناسزاهایی در همان فضا بار همدیگر می کنند، تا فضا بیش از آنچه که هست دچار آنارشیسم و هرج و مرج شود. نه عملکردی، نه برنامه ای، نه اصلی، نه اصلاحی ...

دنیای مجازی ما خصوصا در فضای تلگرام و در وانفسای موجود رقابت‌های انتخاباتی پیش‌رو، چنان مملو از سخنان زشت وزیبای پیاده‌نظام این صحنه گشته است که گاهی سطح آن به ناامید‌کننده‌ترین حد زبان و بیان تنزل یافته است.

بالاخره هنگام و هنگامه‌ای از اسفند فرا خواهد رسید و هر کسی مطابق تشخیص خود عمل خواهد کرد، اما تاسف از کسانی است که پیدا و پنهان، معرکه‌گیر چنین گفتمان‌های دل‌آزار در عرصه عمومی هستند. به مجادلاتی در گروه‌های مجازی دامن می‌زنند که اثرات تخریبی آن مدت‌ها بعد از واقعه، سایۀ تاریک خود را بر سر مناسبات اجتماعی ما خواهد گسترد.

سخن از درازا نجات دهم، اما بی بهره بردن از کلام پند آمیز آن صاحب‌سخن بزرگ، صحبت این یادداشت، تمام نیست. ای بسا نقص گفتار نیز تا حدودی به آن طریق رفع و رجوع شود .

داستان مار‌گیر و اژدها را در مثنوی مولوی خوانده‌اید. قصه جالبی از ارزانی برخی خلایق در خود دارد. مارگیری در بغداد که شغلش معرکه‌گیری با مار بود، در روزی از روزهای بسیار سرد و زمستانی بغداد عازم کوهسار شد. ماری نیافت اما اژدهایی یافت که مرده بود، یعنی گمان برد که مرده است. کشان‌کشان، آن را سوی شهر آورد. هزاران نفر برای تماشایش گرد آمدند.

مار‌گیری اژدها آورده است                     بوالعجب نادر شکاری کرده است!

کسانی که از این داستان بهره برده‌اند عمدتا به یک بخش آن توجه کرده‌اند. همان که گفته است:

نفس اژدرهاست، او کی مرده است؟          از غم بی‌آلتی افسرده است

اما نتیجه حائز اهمیت دیگری نیز در بطن سخن مولانا ودر این قصه نهفته است.

اژدها نمرده بود بلکه از شدت سرما کرخت شده بود و چون خورشید بغداد بر آن تابید، جنبیدن گرفت و صدها نفر کشته شد.

در هزیمت بس خلایق کشته شد          از فتاده، کشتگان صد پشته شد

مار‌گیر هم البته در آنی بلعیده شد .

اژدها یک لقمه کرد آن گیج را.

کسی نبود بگوید که آقا، اژدها را به خورشید عراق میاور؛ او نمرده است بلکه از غم بی‌آلتی افسرده است.

اژدها را دار، در برف فراق              هین مکش او را به خورشید عراق

اما همان‌طور که گفته شد، مولوی به وجهی دیگر از ماجرا هم پرداخته است او میگوید مار‌گیر و اژدها به کنار، اساسا چرا جمعی از خلایق، مشتری و مشتاق تماشای آن معرکه مسخره گشته بودند؟ انسانی، با آن عظمت، چرا باید مفتون و حیران مار و کوه و اژدها و ... می‌شد؟

مار‌گیر از بهر حیرانی خلق          مار گیرد، اینست نادانی خلق

درحالی‌که :

آدمی کوه است، چون مفتون شود؟    کوه اندر مار، حیران، چون شود؟!

اصلا کوه که جای خود دارد بلکه بالاتر از کوه و آسمان است، این مسجود ملائک که ‌بار امانتی که آسمان بدوش نکشیده است به تنهایی با خود حمل می کند .

او چرا حیران شدست و ماردوست؟! در حالیکه صد هزاران مار و کوه، حیران اوست.

به‌نظر می‌رسد کثرتی از یک آفت و نگرانی در فضای مجازی گفتمان عمومی ما و در آستانۀ انتخابات ،رو به گسترش است. بهتر است عقلای فرهنگی به این مهم بی توجه نباشند .

درحالی‌که کلام آسمانی، ارزش کلمه را به‌سان شجرۀ طیبه دانسته است،که اصلی ثابت و شکوفه هایی در آسمانها دارد ، این چه جفایی در حق سخن است که برخی در فضای عمومی مسیر آن را به تهمت و توهین بر‌می‌گردانند و به مدد تکنولوژی جدید از گروهی به گروهی دیگر با مخاطب هزاران نفری انتقال می‌دهند، صرفا به‌این بها که‌ فرد دلخواهشان به‌جایی راه یابد یا نیابد؟!

قیمت هر کاله می‌دانی که چیست

قیمت خود را ندانی ابلهی‌ست!