نقش ديپلماسي پارلماني در توسعه روابط كشورها
سعيدفرجي خويي *
مقدمه: در جهان امروز با توجه به گستردگی و پیچیدگیهای مناسبات بين المللي و سیاسی نیاز است که یک کشور از همه ابزارهای خود برای بیان دیدگاهها و تامین منافع خود از راهاي مختلف استفاده کند. همان طوری که دولتهای مختلف در اقصی نقاط دنیا با هم در ارتباط هستند، ارتباط میان پارلمانها هم رسم دیرینهای است که همواره وجود داشته است.
تعريف ديپلماسي و ديپلماسي پارلماني: دیپلماسی یا روابط دیپلماتیک به دانش ارتباط میان سیاستمداران و سران کشورهای جهان گفته میشود. امروزه، دیپلماسی بخشهای مختلفی دارد و تصور این که تنها در سیستم وزارت امور خارجه و در سیستم دولتها میشود کار دیپلماسی را به پیش برد، چندان قابل توجیه نیست. كه انديشمندان حوزه بين الملل براي اين منظور دپيلماسي پارلماني را ايجاد كردند.
در تعريف دیپلماسی پارلمانی گفته شده: طیف گستردهای از مطالعات، فعالیتها، مذاکرات، رفت و آمدها و مصوبات بینالمللی انجام شده توسط پارلمان یک کشور در مجامع بینالمللی به منظور افزایش درک متقابل کشورها و درجهت تعمیق نظارت مجالس بر فعالیتهای فرامرزی دولت متبوع و نیز مشارکت در فرآیند تصمیمسازی بینالمللی در راستای حفظ منافع بشریت .
امروزه، دیپلماسی پارلمانی در دنیا به موازات میزان قدرت پارلمانها در سیاست داخلی و سیاست خارجی هم نمود پیدا کرده است، مهمترین ویژگی دیپلماسی پارلمانی این است که میتواند فارغ از ملاحظات و پروتکلهای بین دولتها عمل کند، در جمهوری اسلامی ایران از آنجایی که مجلس شورای اسلامی ناظر بر همه دستگاههای اجرایی کشور و از جمله وزارت امورخارجه است، در سیاست خارجی حضور جدی دارد به همین دلیل دیپلماسی پارلمانی در ایران وابسته به دیپلماسی رسمی شکل گرفته است، این در حالی است که در پارلمان دیدگاههای مختلفی وجود دارد و در زمانهایی که دولتها نمیتوانند به خاطر ملاحظاتشان در دیپلماسی حرکتی انجام دهند این اقلیتها میتوانند راهگشا باشند.
میتوان از سفرهای روسای پارلمانها، رفت و آمدهای دو و چند جانبه پارلمانی، تشکیل گروههای دوستی پارلمانی در مجالس کشورها، حضور نمایندگان در هیئتهای اعزامی از سوی وزارتخانهها، حضور و مشارکت نمایندگان مجالس در مجامع بینالمللی پارلمانی و حتی نظارت مستقیم بر تصمیمات بینالمللی دولتها درقالب تصویب یا رد طرحها، پیشنهاد لوایح، قراردادها و توافقنامههای بینالمللی، الحاق یا عدم الحاق به کنوانسیونهای بینالمللی نام برد.
دیپلماسی پارلمانی، دیپلماسی روان و قابل دسترسی است که در عین حال تسهیلکننده دیپلماسی در سطح دولتهاست و میتواند فضا را برای گسترش روابط در سطوح سیاسی و اقتصادی فراهم کند، گسترش دیپلماسی پارلمانی به عنوان راهکاری برای تحقق همکاریهای سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی بوده و جایگاه پارلمانها در حل و کاهش تنشهای بینالمللی در کنار وزارت امورخارجه کشورها و همچنین انعقاد قراردادهای اساسی بین کشورها قابل شناسایی است.
مجلس شورای اسلامی چند ساختار و نهاد دارد که میتواند به وسیله آنها در عرصه دیپلماسی عمومی عمل کند، یکی از مهمترین این ساختارها شورای بینالمجالس است که در دو دسته اجلاسیهها ثابت و متغیر برگزار میشود.
یکی از ساختارهایی که میتواند در جهت دیپلماسی پارلمانی بسیار فعال باشد، «گروههای دوستی پارلمانی» است؛ مجلس شورای اسلامی حدود 80 گروه دوستی پارلمانی دارد که متاسفانه اکثر این گروهها غیرفعال هستند و دیداری انجام نمیدهند.
کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز ساختار دیگری است که میتواند در زمینه دیپلماسی پارلمانی فعال باشد؛ کمیسیون امنیت ملی، کمیسیونی است که به صورت تخصصی در حوزه سیاست خارجی فعال است و به تبع میتواند در این زمینه به صورت فعال عمل کند، دیپلماسی هیئترئیسه مجلس نیز بالاتر از همه این ساختارها میتواند در عرصه دیپلماسی فعال باشد، رئیس مجلس شورای اسلامی نیز میتواند به عنوان نماینده ملت و یک عضو شورای عالی امنیت ملی به صورت فعال در عرصه دیپلماسی فعال باشد.
بعد از روی کار آمدن دولت تدبيرواميد و به خصوص پس از توافق هستهای ژنو، فضای مساعدی در سطح بینالمللی در ارتباط با کشورمان به وجود آمده است و تغییر نگرش ایران در حوزه سیاست خارجی و مسائل دیپلماتیک، تا حدود زیادی با استقبال کشورهای اروپایی و امریکا مواجه شد و ما شاهد حضور هیئتهای پارلمانی کشورهای مختلفی همچون گروه دوستی پارلمانی ایتالیا و اتحادیه اروپا، انگلیس، ایرلند و ... در ایران بودیم.
سفرهای دوستی پارلمانی بیانگر تحرکاتی است که نمايندگان مجلس، کشور و سیاستمداران در مسیر دیپلماتیک نشان میدهند، به قطع و یقین اینگونه سفرها موجب پیشبرد منافع ملی و ارتقای وضع دیپلماتیک ایران در منطقه خواهد شد و از تصمیماتی که در جهت تضعیف ایران گرفته میشود ممانعت خواهد کرد، از سوی دیگر ایران نیز با هدف پیشبرد منافع ملی راه گفتگو و مذاکره را باز کرده است و نباید اجازه دهد که در عرصه دیپلماسی مشکلی پیش آید.
دیپلماسی پارلمانی جمهوری اسلامی ایران بستر و گام موثری در توسعه روابط دوجانبه سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی میان ملت و دولت ما با برخی ملت ها و دولت ها به وجود آورده است. به گونه ای که در سطح منطقه ای شاهد تقویت روابط با بسياري از كشورها و در سطح فرامنطقه ای با برخی کشورهای اروپایی و آسیای شرقی عضو اتحادیه بین المجالس می باشیم.
نقش ديپلماسي پارلماني: ديپلماسي پارلماني مي تواند مناسبات مختلف و اركان و نيز كاركردهاي مختلفي را با خودش داشته باشد. بدين ترتيب كه:
1ـ فعالیت و مشارکت فعال در حوزه های که به اسم« همکاری های میان پارلمانی» نامیده می شود و شامل جلسات و دیدارهای نمایندگان، کارگروه ها و کمیته های پارلمانی دو یا چند کشور می باشد.
2ـ تشکیل گروه های دوستی با اعضای پارلمانی کشورهای دیگر.
3ـ فعالیت های رئیس پارلمان در ملاقات ها و جلسات مختلف با نمایندگان پارلمان یا حکومت های دیگر کشورها.
4ـ مشارکت نمایندگان پارلمان در مجامع و ابتکارات پارلمانی منطقه ای و بین المللی.
اقدامات دپيلماتيك مجلس هشتم و نهم: در مجلس هشتم و نهم، دیپلماسی پارلمانی در دستور کار نمایندگان و هیات رئیسه ی مجلس قرار گرفته و اقدامات گسترده ای از جمله سفر هیات های پارلمانی به کشورهای مختلف و تشکیل یا تقویت گروه های دوستی پارلمانی در این رابطه صورت گرفته است. کمیسیون امنیت ملی نیز چندین گروه را تشکیل داده تا با سفر به مجموعه ای از کشورهای مختلف، مواضع ایران را به طور شفاف تری در رابطه با موضوعات مورد نظر مطرح کنند.
در اين ميان، دكتر حسيني صدر به عنوان فرزند تنومند اين ديارباصفا و نماينده خوي و چايپاره، با حضور در فضاي بين المللي مجلس و رياست چندين گروه پارلماني بين كشورها، نقشي اساسي در راهبرد سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران و تبليغ و ترويج انديشه هاي دموكراتيك نظام اسلامي مان عهده دار بوده است.
دكتر صدر رياست گروه پارلماني كشورهاي ايران با تركيه،گرجستان،مولداوي و... را عهده دار است. در اين سالهاي رياست وي بر اين گروه ها،شاهد شكوفايي در حوزه سياست خارجي و تحكيم روابط بين اين كشورها و توسعه مناسبات تجاري و اقتصادي با جمهوري اسلامي ايران بوده ايم.
علاوه بر اين، دبيركلي دودوره اي نماينده مردم خوي در مجلس بر گروه بين المجالس پارلمان ايران حاصل دو مورد مهم است:
الف – جايگاه علمي و سياسي دكتر صدر در مجلس: با توجه به استادياري حسيني صدر و نيز بازشدن فضاي خاص در بين رياست محترم مجلس و بين ساير نمايندگان مجلس، وي در دوره با انتخاب مستقيم نمايندگان در صحن مجلس و با آراي بالايي به دبيركلي گروه بين المجالس مجلس ايران مي رسد. كه دومين انتخاب مزيد بر علت و تاكيد نگارنده بر وجود اين جايگاه وي در مجلس است.
بغيراز اين، نمايندگي ديپلماسي پارلماني ايران در نشست هايي كه اتحاديه بين المجالس جهان هر سال به طور مداوم در شش ماه يكبار برگزار مي كند و سخنراني ها( كه به زبان انگليسي انجام مي شود)، حاصل نگاه عميق پارلمان ايران در اين برهه حساس از تاريخ قرن بيست و يكمي و نيز نقش ويژه اي دكتر صدر در ديپلماسي پارلماني ايران انجام مي دهد.
ب ـ ثبت بين المللي نام دكتر صدر در تاريخ به عنوان نماينده خوي: تاريخ پاك اين ديارمصفا، رادمردان زيادي را در حوزه هاي مختلف علمي،سياسي و فرهنگي پرورش داده و به دامن كشور تحويل داده كه در تاريخ و فرهنگ و مدنيت اين كشور در قرون مختلف ماندگار و موثر بوده اند. در حوزه پارلمان، از زمان تاسيس مجلس در ايران فقط دكترپارسا به عنوان سخنگوي جبهه ملي و يارصديق دكتر مصدق و نيز نماينده خوي در مجلس د رژيم سابق، كه حامل پيام ايران و دكتر مصدق بود و در تاريخ ايران زمين و تاريخ سياسي خوي به نيكي ثبت شد.
پس از پيروزي انقلاب اسلامي در ميان نمايندگان خوي، هيچك از نمايندگان در جايگاه بين المللي صاحب آوازه نشده بود. دكتر صدر در دو دوره نمايندگي مجلس هشتم و نهم، نام خوي را آوازه جهان و كشورهاي مختلف ساخت و نامش بر تارك و صفحات تاريخ ديپلماسي پارلماني كشورمان و تاريخ كهن ديار باصفا ثبت گرديد.
در جريان سفر اخير هيئت پارلماني ايران به رياست دكتر لاريجاني، رئيس مجلس و حضور دكتر صدر به عنوان دبيركل گروه بين المجالس پارلمان ايران و ساير نمايدگان مجلس به نيويورك بيان ديدگاه هاي ايران در حوزه تروريسم، دموكراسي وخشونت و ... را بيان داشتند.
نتيجه گيري از بحث: در يك نگاه كلي بايد گفت كه دیپلماسی پارلمانی ايران يك دیپلماسی موثر در مناسبات جهان و قابل دسترسی است که در عین حال تسهیل کننده دیپلماسی در سطح دولت هاست كه می تواند فضا را برای گسترش روابط در سطوح سیاسی و اقتصادی فراهم کند.گسترش دیپلماسی پارلمانی به عنوان راهکاری برای تحقق همکاری های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی كشورمان با ساير كشورها بوده و جایگاه پارلمان ها در حل و کاهش تنش های بین المللی در کنار وزارت امورخارجه کشورها و همچنین انعقاد قراردادهای اساسی بین کشورها موثر واقع گرديده است.
*فرجي- سردبيرماهنامه شمس نگار و فعال سياسي