به گزارش خبرنگارتابناک آذربایجان غربی از خوی
مطابق افسانه هاي کهن، پيرزني که در فولکلور آذربايجان "قاري ننه" (مادربزرگ پير) خوانده مي شود، دو پسر دارد که نام يکي "بؤيوک چيلله" يا چلله ي بزرگ است و پسر کوچکتر، نام "بالا چيلله" را بر خود دارد و عمرش بيست روز است. از ابتداي شب چله، چيلله ي بزرگ آغاز مي شود
در روزهاي پاياني چيلله ي بزرگ، برادر کوچکتر که مغرور است، نزد برادر بزرگتر مي آيد و مي گويد: «سن گئتدين نئيله دين؟» (در اين مدت چه کرده اي؟)
چيلله بزرگ مي گويد: «من گئتديم دوندارديم. اوشوتدوم. ناخوشلاتديم گلديم» " (من رفتم سردشون کردم و لرزاندم و مريضشون رکردم)!"
برادر کوچکتر مي گويد: «اگر من گئدسم، قاري لري كورك دن، لو لئهين لري لولك دن، گلين لري بيلك دن، كؤرپه لري بلك دن، ائيله رم.» (تو که کاري نکرده اي! ببين من چه مي کنم!" کاري مي کنم که نوزادان در گهواره هايشان يخ بزنند)!"
برادر بزرگتر به طعنه به او مي گويد: "عؤمرون آزدي، دالين يازدي!" (عمرت کوتاه است و به دنبالت بهار مي آيد)
چيلله ي کوچک در طول فرمانروايي خود، سرما را در تمام سرزمين ها حکمفرما مي کند و در يکي از همين روزها، در يکي از کوههاي قلمرو خود به دست برف اسير مي شود. خبر به قاري ننه مي رسد و او براي آزادي فرزندش از زندان برف، به کوه رفته و با سيخي که روي آتش، داغ و به نبرد برف رفته و در نهايت، برفها را آب مي کند. چيلله ي کوچک بعد از آزادي متوجه مي شود که در آن روز زمستان تمام شده و "بايرام آيي" يا همان اسفندماه آغاز شده است.
آداب و رسوم در جشن شب یلدا
اقوام ایرانی چند هزار سال است که شب یلدا آخرین شب پاییز و طولانی ترین شب در طول سال را در خانه بزرگ خانواده جمع میشوندو تا پاسی از شب بیدار می مانند و در کنار دوستان و آشنایان و فامیل خود به سرگرمی و شادی می پردازند .و به داستان های قدیمی پدربزرگ ها و مادر بزرگ ها گوش میدهند .
آیین شب یلدا یا همان شب چله، خوردن میوه هایی مانند هندوانه،انار و شیرینی و صرف آجیل مخصوص و میوه های گوناگون است که اینها جنبه نمادی از تندرستی ، برکت و شادکامی می باشد. وجود میوه های هندوانه و انار در شب یلدا حکایت از نماد سرخی خورشید نیز در این شب دارد. گرفتن فال حافظ نیز از دیگر مرسومات این شب است.
میوه ها و خوراکی های مرسوم در شب یلدا
تزئینات شب یلدا و خوراکی ها و میوه هایی که هنگام پذیرایی از مهمانان در جشن شب یلدا صورت می گیرد از دیگر ملزومات این شب است. آجیل های مخصوص شب یلدا که به آجیل مشکل گشا نیز معروف هستند از بادام،تخمه و پسته و گردو تشکیل شده است. میوه هایی که در این شب استفاده می شود باید دارای دانه های ریز باشند که نشان از برکت و باروری است و میوه هایی که رنگ آنها سرخ است نیز به دلیل نماد سرخی خورشید است نیز استفاده می شود. انار،هندوانه،سیب قرمز و لبو از این قبیل میوه ها می باشند.
نَــه گــوزلـدی آنـانـیـن اِحسانـی یلدا گئجه سی
اَزدیره خانه صاحیب ، مهمانــی یلدا گئجه سی
گـتـیـره مَجمِئی نی پَشمگی نَن شَب چَه رَه نی
دوزه کیشمیش نُخودی خورمانی یلدا گئجه سی
قارپیزی قاش قاش اِئدیب هَرکسه بیر فال یِتیشه
نــار وِئــــره اَنـجـیـریـلـه آلمانــی یلدا گئجه سی
دویـماق اولـماز آنـانین رَهـلی چاییندان اوزامان
اؤد سامـاوردا اولا چــایـــدانــــی یلدا گئجه سی
گـیـردکـان ایشلی کـوکـه یـاغـلی پَنیر ریحانینان
ییه نَـه اولمالـیـدیـــر اَت جانـــی یلدا گئجه سی
ایـده نــی شاهدانانــی سوهانــی دادلی نوغولـی
مِیل اِئله ر کورسو باشیندا هامی یلدا گئجه سی
پَخـله نــی لَب لَبینی سالما نَـظـردن کـــــی دئیم
اولا هَــر درده یَـقـیـن دَرمــــانی یلدا گئجه سی
خـان نَـنـه تـاپـماجــانــی نَـقـل اِئـلیـیـر اولادیـنا
جــوابــی تِـــز تـاپــیـلار آسانــی یلدا گئجه سی
فـال آچـــار اِئــو آقــاسی هَــرکسه بیر نییتی لَن
حافـظـیـن تـا اوخـونـا دیـــوانــی یلدا گئجه سی
یـادیـنـا سالدی ( کیان ) اؤز آنـاسین حَسرتـیـله
حـیـف اولا یـوخدو بِئله خاقانـی یلدا گئجه سی
چیلله گجه سی موبارک .
گزارش از : یحیی آقاپورخویی
