در چند روز اخیر، اخبار بسیاری درباره استفاده از توپ‌های پلاستیکی در منابع آب منتشر شده است. استفاده از این توپ‌ها، استقبال و تحسین بسیاری از رسانه‌ها و مخاطبان اخبار را به دنبال داشته است، اما این فقط یک روی سکه است و این طرح منتقدانی نیز داشته است. در ادامه با دو روی این سکه بیشتر آشنا می‌شویم.
این توپ‌ها، کره‌های کوچک پلاستیکی‌ای هستند که روی سطح آب مخازن شناور می‌شوند. مسئولان از به‌کارگیری این توپ‌های پلاستیکی، دو هدف اصلی دارند، یکی کاهش تبخیر آب و در نتیجه کاهش اتلاف منابع آب و هدف دیگر، حفاظت زیست‌محیطی از این منابع است. سازمان آب و انرژی لس‌آنجلس، در راستای پیروی از قوانین مربوط به حفاظت از آب‌های سطحی سازمان حفاظت محیط زیست، در سال ٢٠١٤ و ٢٠١٥، از ٩٦ میلیون توپ سیاه‌رنگ در بزرگ‌ترین مخزن آب خود استفاده کرد تا سطح آب این مخازن را بپوشاند.
در قانون مربوط به حفاظت از منابع آبی سازمان محیط زیست ذکر شده است سطح آب مخازن بزرگ را باید پوشاند. البته مسئولان اداره آب لس‌آنجلس گفته‌اند با این ابتکار عمل توانسته‌اند هم از میزان تبخیر آب در مخازن بکاهند و هم با بازتاب پرتوهای UV (فرابنفش)، کاری کردند که از سرعت تکثیر جلبک‌ها بکاهند و به‌این‌ترتیب، آب بهداشتی‌تر هم می‌شود. جنس این توپ‌ها، پلی‌اتیلن با چگالی زیاد (HDPE) است. گفتنی است استفاده از پلی‌اتیلن در صنایع غذایی سابقه دارد و کار جدیدی نیست. از مهم‌ترین مزیت‌های این ماده (که از مشتقات نفت است) نسبت مقاومت به چگالی زیاد آن است و به همین دلیل در ساخت لوله‌های انتقال آب و بطری‌های بسته‌بندی مایعات و نوشیدنی‌ها استفاده می‌شود.
از مهم‌ترین مزیت‌های زیست‌محیطی این ماده آن است که می‌توان آن را بازیافت کرد. در سال ٢٠٠٧ میزان تجارت جهانی این ماده به بیش از ٣٠ میلیون تن رسید. به گمان کارشناسان، یکی از مشکلاتی که ممکن است استفاده از این مواد در مخازن آب پدید آورد، تجزیه‌شدن این توپ‌های پلاستیکی است، اما سازندگان می‌توپند در ساخت این توپ‌ها از کربن سیاه استفاده شده است که پرتوهای فرابنفش را بازتاب می‌دهد و باعث می‌شود دوامشان بسیار بیشتر شود. کربن سیاه هم ماده‌ای است که از سوختن ناقص نفت سنگین به دست می‌آید و یکی از ویژگی‌هایش این است که نسبت سطح به حجم آن بسیار زیاد است. قطر این توپ‌ها چهار اینچ یا ١٠ سانتی‌متر است و وقتی آن را درون آب می‌اندازند، مقداری آب به درون حفره‌های آن نفوذ می‌کند و باعث می‌شود این توپ‌ها در اثر وزش باد، پراکنده نشوند.
به هر روی پس از آنکه میلیون‌ها قطعه از این ماده در حفاظت از منابع آب به کار رفت، بسیاری از رسانه‌ها (چه رسانه‌های رسمی مانند روزنامه‌ها و نشریات و چه رسانه‌های غیررسمی مانند شبکه‌های اجتماعی و وبلاگ‌ها)، به تحسین این اقدام پرداختند، به‌ویژه آنکه شهردار لس‌آنجلس نیز شخصا در این عملیات حضور یافت و از آن تعریف و تمجید کرد. ازجمله بازتاب‌های مثبت این اقدام می‌توان به تیترها و مقاله‌های تایم و واشنگتن‌پست و نشنال‌جئوگرافیک و... اشاره کرد. این نشریات در مقاله‌های خود از این اقدام به‌عنوان یک ابداع جالب یاد کردند که نشان‌دهنده رویکردها و راه‌حل‌های جدید برای حل یک مشکل است. بااین‌همه، این مقاله‌ها فقط بخش کوچکی از ماجرا است؛ چراکه در طرف دیگر ماجرا، کسان دیگری هم به نقد این اقدام پرداختند. دلایل منتقدان نیز متنوع بود؛ برای مثال برخی منتقدان، ازجمله لس‌آنجلس ویکلی گفتند اصلا این کار، ابداع یا نوآوری محسوب نمی‌شود و استفاده از آن از سال ٢٠٠٨، یعنی پیش از شروع خشک‌سالی‌های اخیر آغاز شده بود. دیگر اینکه این توپ در اصل برای پیشگیری از تبخیر آب طراحی نشده‌اند و هدف از تولید و به‌کارگیری آنها، پیشگیری از تشکیل ترکیب‌های سرطان‌زا بود.
لس‌آنجلس‌تایمز در سال ٢٠٠٨ از قول یکی از کارشناسان و مسئولان کنترل کیفیت آب نوشت: باید آب را در مخازن سرپوشیده نگهداری کرد؛ زیرا هنگامی که نور خورشید به آب می‌رسد، باعث ایجاد تغییراتی در بروماید و کلرین موجود در آب شده و برومات را به وجود می‌آورد که یک ماده سرطان‌زا است. گفتنی است که بروماید به طور طبیعی در آب‌های زیرزمینی وجود دارد، کلر را هم هنگام تصفیه آب به آن اضافه می‌کنند تا میکروب‌های درون آب کشته شود و آب ضدعفونی شود. خلاصه آنکه همه حاضرند و نور خورشید، آخرین عامل برای آغاز این واکنش و تولید این ماده زیان‌بار است. علاوه‌براین دراین‌باره تبلیغات بسیاری صورت گرفته که استفاده از این توپ‌ها می‌تواند باعث صرفه‌جویی شود؛ برای مثال شهردار لس‌آنجلس مدعی شد استفاده از این توپ‌ها باعث کاهش تبخیر ٣٠٠ میلیون گالن (یک‌میلیاردو ١٣٥ میلیون لیتر) آب در سال می‌شود.
در نگاه اول به نظر می‌رسد این مقدار آب بسیار زیاد است و هزینه زیادی دارد، ولی آیا واقعا همین‌طور است؟ به قیمت‌های امروزی، این مقدار آب حدود دو میلیون دلار قیمت دارد، از طرف دیگر قیمت این توپ‌ها حدود ٣٤,٥ میلیون دلار است، اما این فقط انتقاد نیست. نکته دیگر جنس این ماده است. «ماکس لی‌بویرون»، یکی از استادانی که در دانشگاه نیوفوندلند به بررسی عوامل آلوده‌کننده آب دریاها می‌پردازد، درباره خطر احتمالی این توپ‌ها می‌توپد: ماده افزودنی به این توپ‌ها، کربن سیاره نام دارد که گمان می‌رود ماده‌ای آلاینده نباشد و این جای خوشبختی بسیار دارد، اما برخی از انواع پلاستیک‌ها ممکن است در کار هورمون‌های درون‌ریز بدن انسان یا جانداران دیگر اختلال ایجاد کنند. برخی از این مواد، مانند بیس فنل (A BPA)، پس از گذشت چند هفته تا چند ماه، در آب تجزیه می‌شود، برخی مواد هم تجزیه نمی‌شوند. ما نمی‌دانیم این توپ‌ها از چه ماده‌ای ساخته شده‌اند و تا زمانی که ندانیم مواد سازنده این توپ‌ها چیست، با قاطعیت نمی‌توانیم درباره این موضوع اظهار نظر کنیم، ولی در کل می‌توان احتمال داد این مواد مشکل‌ساز می‌شوند، به‌ویژه اینکه زیر تابش شدید نور خورشید هستند، آن‌هم به مدت طولانی. هرچند زمان دقیق استفاده از این توپ‌ها مشخص نشده است، اما در گزارش‌ها از ١٠ تا ١٥ سال صحبت شده است. نکته بسیار مهم دیگر این است که بسیاری از روش‌ها و دستگاه‌های تصفیه آب، نمی‌توانند مواد حاصل از تجزیه این توپ‌ها را جداسازی و تصفیه کنند.
منبع: روزنامه شرق